Zdrowie opisywane jest jako dobrostan w obszarze psychicznym, fizycznym, społecznym i duchowym. To nie tylko brak choroby czy niepełnosprawności, ale stan umożliwiający produktywne życie w wielu obszarach, owocne funkcjonowanie w świecie. Co więcej liczą się tak zobiektywizowane wskaźniki, jak i subiektywne poczucie konkretnego człowieka.
Roboczo zwykło się rozdzielać zdrowie psychiczne od fizycznego. Gdy doświadczamy dolegliwości cielesnych, kierujemy się do lekarza, gdy zaś doskwierają nam odczucia emocjonalne, mniej lub bardziej chętnie udajemy się do lekarza tej konkretnej specjalności – psychiatry, lub innego rodzaju specjalisty zdrowia psychicznego – psychologa czy psychoterapeuty. Nie zmienia to jednak faktu, że są to kategorie wzajemnie od siebie zależne.
Wydaje się, że sprawa jest prosta, jednak w praktyce rzecz się mocno komplikuje. Może się okazać, że dolegliwości fizyczne uznawane są za powodowane życiem psychicznym i tu należy skierować oddziaływania diagnostyczno – lecznicze. Innym razem problemy organiczne zachwiewają stanem psychiki i dobrze podjąć leczenie somatyczne jako podstawowe.
Stan psychiczny wpływa na stan fizyczny organizmu, a stan fizyczny wpływa na stan psychiczny.
Z perspektywy psychoterapeutycznej musimy uwzględniać każdy rodzaj zdrowia, choć niewątpliwie bezpośrednim celem oddziaływań jest właśnie psychika. Pośrednim zaś – obszar cielesny, społeczny i duchowy. Wspierając zdrowie psychiczne, wzmacniamy i to fizyczne. Pozbywając się dolegliwości psychicznych, usprawniamy cały organizm. Gdy zaś cierpimy na choroby somatyczne, stosujemy psychoterapię lub inny rodzaj oddziaływań psychologicznych, by asekurować psychikę przed uszczerbkiem na skutek organicznych dolegliwości.
Mechanizm przenoszenia się stanu psychicznego na stan fizyczny organizmu polega na charakterystyce napięć psychicznych. Mają one bowiem swoją komponentę somatyczną. Napięcie psychiczne związane jest z używaniem przez psychikę „siły”. Mniej lub bardziej świadomie psychika z czymś walczy, lub przynajmniej jest w gotowości do walki. Napina się. I to napięcie realizuje się w ciele.
W trakcie psychoterapii szuka się treści emocjonalnych i znaczeniowych owych napięć. Następnie pracuje się nad zwolnieniem tych zacisków. Pozwala się zaistnieć elementom psychiki na równych prawach, obok siebie. Niekiedy trzeba wybudować lub przebudować struktury psychiczne, które pozwolą to równouprawnienie realizować.
Co więcej, każda emocja wiąże się z mniej lub bardziej charakterystyczną reakcją fizjologiczną. To stan uczuciowy i równocześnie stan organizmu. Nie ma emocji bez zmian biologicznych, tylko ich intensywność może być mniej lub bardziej wyraźna. Warto też zauważyć, że i zmiany w organizmie, zwłaszcza silniejsze, mogą wywoływać określone stany emocjonalne.
Powyższe zależności znajdują swoje zastosowanie między innymi w psychiatrii i psychoterapii. Tak zwane leki psychotropowe wpływają na biochemię mózgu, a w konsekwencji wywołują zmiany w przeżywaniu emocji. Podobnie jest w trakcie procesu psychoterapeutycznego – dokonują się realne zmiany w funkcjonowaniu mózgu. Modyfikują się ilości i proporcje neuroprzekaźników, powstają nowe ścieżki neuronalne, wycisza się lub intensyfikuje neuronalna aktywność poszczególnych obszarów mózgu. Psychoterapia w swojej kwintesencji wykorzystuje fakt, że mózg jest plastyczny. Człowiek może się zmieniać.
Zadaniem psychoterapeutów jest skupianie się głównie na psychicznym wymiarze zdrowia. Niemniej, w praktyce obejmują oni uwagą i refleksją także inne obszary życia. Na bieżąco weryfikują, na ile stan fizyczny pacjenta wynika z przyczyn psychologicznych, a kiedy emocje i relacje nie mają udziału w powstawaniu lub trwaniu problemów organicznych. Jest to bardzo ważne, aby zauważać choroby somatyczne i odróżniać je od objawów natury psychicznej. Dzięki temu dbanie o zdrowie pacjenta staje się najskuteczniejsze, bo całościowe.
