Co to jest terapia? To leczenie, kuracja.
Natomiast bajka to jedna z form literackich. Klasyczna definicja odbiega od tego, co często widzimy na półkach z książkami w dziecięcych pokojach. Co więcej, bajka używana w bajkoterapii, to opowieść o bohaterze i jego perypetiach usnuta tak, by bohater był w jakimś sensie bliski małemu słuchaczowi (w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym), a jego przygody kończyły się dobrze.
W bajkoterapii wyróżnia się trzy rodzaje bajek: relaksacyjną, psychoedukacyjną i psychoterapeutyczną.
Pierwsza jest pomocna w obniżaniu napięcia mięśniowego, nerwowego i emocjonalnego. Stan uspokojenia, wyciszenia, rozluźnienia jest zdecydowanie prozdrowotny. Warto o tym pamiętać, szczególnie jeśli dziecko nosi w sobie dużo zmartwień i niepokojów.
Bajka psychoedukacyjna skupia się na zmianie zachowania dziecka, by było bardziej adekwatne. Inaczej mówiąc lepiej dostosowane do wymogów sytuacji, bardziej koleżeńskie, bezpieczniejsze, rozważniejsze, „mądrzejsze”. Ogólnie – by zachowanie było bardziej pożądane. Czy takie wpływanie na dziecko można nazwać terapią, czy może raczej wychowywaniem i uczeniem? Zapewne odnajdziemy tutaj wszystkie te elementy.
Najwięcej z kurowania psychiki ma bajka psychoterapeutyczna. Jest ona nastawiona na takie przepracowywanie przeżyć dziecka, aby obniżać zbyt wysoki poziom trudnych emocji i myśli, a zwiększać zawartość tych pozytywnych. Jest kilka cech bajek terapeutycznych, które pozwalają na takie leczące oddziaływanie. Bohater takiej baki ma być w jakiś sposób podobny do dziecka, słuchacza. Ma mieć podobny wiek, poziom samodzielności, okoliczności życiowe, zajęcia, zainteresowania. Może to być po prostu chłopiec lub dziewczynka, ale też zwierzątko lub nawet ożywiona rzecz. Takie podobieństwo ma pozwolić dziecku utożsamić się z bohaterem i za jego pośrednictwem przeżyć określone problematyczne dla siebie sytuacje i emocje. Te sytuacje i uczucia także mają nawiązywać do trudności, z jakimi mierzy się dziecko.
W jakich okolicznościach przydatne bywają bajki terapeutyczne?
Gdy dziecko staje się uczestnikiem zdarzeń dla niego wyjątkowo trudnych. Takie sytuacje to na przykład doświadczenie straty: rozstanie rodziców, wyprowadzka jednego z rodziców, śmierć kogoś bliskiego w rodzinie, utrata ukochanego zwierzątka. Innym rodzajem sytuacji trudnej są istotne zmiany: pojawienie się nowego partnera rodzica, pojawienie się rodzeństwa, przeprowadzka. Choroby i urazy: wypadek, poważna choroba rodzica, choroba własna dziecka. Doświadczenia związane z rozwojem samodzielności i relacji rówieśniczych: rozpoczęcie edukacji przedszkolnej czy szkolnej, agresja rówieśnicza, rozłąki z rodzicami.
Bajki terapeutyczne mogą być także pomocne dziecku w przechodzeniu przez określone wyzwania rozwojowe i związane z nimi lęki, jak na przykład lęk przed ciemnością, przed śmiercią czy potworami. Mogą dotyczyć aspektów rozwoju osobowości, jak poczucie własnej wartości, wiara we własne siły, rozumienie świata, poczucie bezpieczeństwa, dostrzeganie i rozumienie swoich emocji, zgoda na przeżywanie różnych trudnych emocji i konfliktów wewnętrznych oraz wyrażanie swoich emocji.
Jak czytać bajki terapeutyczne
Bajki terapeutyczne powinny być czytane dziecku przez osobę, w obecności której czuje się ono dobrze, bezpiecznie. Czas i miejsce również mają znaczenie. W bezpiecznym miejscu i towarzystwie mały słuchacz może pozwolić sobie na wyprawę wyobrażeniową
i emocjonalną w bajkowy świat, w razie potrzeby jest obok ktoś, kto pomoże mu stamtąd wrócić.
Bajki mogą być „spersonalizowane”, czyli napisane specjalnie dla danego dziecka. Z uwzględnieniem jego bieżącej sytuacji życiowej, zdarzeń, problemów, bolączek, które szczególnie mocno przeżywa. Jedną bajkę warto przeczytać tyle razy, ile dziecko będzie chciało, aż się ono nasyci jej treścią i swoimi przeżyciami. Po czytaniu przydatna może być także rozmowa – o bajce, o dziecku, w zależności od potrzeb i gotowości słuchacza.
Zdecydowanie korzystnie na proces bajkoterapii wpływa wnikliwe rozumienie przez czytającego (którym często bywa rodzic), sytuacji dziecka. Właściwie wiele bajek nie-terapeutycznych może nabrać charakteru terapeutycznego, jeśli akurat będą pasowały do problemu dziecka, a opiekun świadomie użyje ich, by ulżyć i wesprzeć swojego małego słuchacza.
Autorką artykułu jest Marcelina Jóźwiak, która w ramach poradnictwa psychologicznego dla rodziców przygotowuje spersonalizowane bajki terapeutyczne.
Bibliografia:
Błaszczak I., Skuteczność terapeutyczna bajki w pokonywaniu trudności wychowawczych dzieci
w wieku 4-9 lat, Zeszyty naukowe 1/2015, Trudności szkolne dziecka.
Bot J., Terapia bajką. Wychowanie w przedszkolu, 5, 2008.
Łaba A., Bajki rymowane w biblioterapii, Kraków 2008.
Konieczna E.J. (red)., Biblioterapia w praktyce. Poradnik dla nauczycieli, wychowawców i
terapeutów, Kraków 2006.
Molicka M., Bajkoterapia. Media Rodzina, Poznań, 2017.
Molicka, M. Bajki terapeutyczne. Poznań: Media Rodzina, 1999.
Molicka, M. Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata
społecznego i siebie. Poznań: Media Rodzina, 2011.
Molicka M., Bajkoterapia, O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań 2002.
